Το πράσινο κίνημα σε όλη την Ευρώπη πρέπει να προβληματιστεί σχετικά με τη στρατηγική – με τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για να πείσει τους ανθρώπους. Αυτό χρειάζεται όχι τόσο για να επιβιώσει το ίδιο το περιβαλλοντικό κίνημα, αλλά κυρίως για να αποφευχθεί μια πραγματική περιβαλλοντική καταστροφή.
Οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες αντιμετώπισαν μεγάλες αγροτικές διαμαρτυρίες τις τελευταίες εβδομάδες. Οι δρόμοι και οι πόλεις αποκλείστηκαν, κάτι που δεν είναι πολύ δύσκολο για τους αγρότες με τα βαριά τρακτέρ.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Οι διαμαρτυρίες αυτές είχαν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που αξίζει να αναφερθούν.
Πρώτα απ’ όλα, σε γενικές γραμμές, μια τεράστια πλειοψηφία του κοινού υποστήριξε αυτές τις δράσεις, ακόμη και αν αυτό δυσκόλεψε πολύ την καθημερινότητά τους. Αυτή η υποστήριξη απέχει πολύ από το σύνηθες. Όταν τα συνδικάτα ή το κλιματικό κίνημα προσπαθούν να αποκλείσουν έναν δρόμο ή την πρόσβαση στον αυτοκινητόδρομο, η δυσαρέσκεια ακολουθεί γρήγορα και η αστυνομία είναι κάτι παραπάνω από έτοιμη να βγει με τα κανόνια νερού. Αυτό μας αφήνει να αναρωτηθούμε, από πού προέρχεται αυτή η διαφορά; Τι σημαίνει;
Δεύτερον, η υποστήριξη αυτών των δράσεων ήταν γενική, ανεξάρτητα από την ετερογένεια της ομάδας των αγροτών. Οι κτηνοτρόφοι, οι μανάβηδες και οι χοιροτρόφοι εργάζονται σε πολύ διαφορετικές συνθήκες και δεν μπορεί κανείς να βάλει όλα τα προβλήματά τους στο ίδιο τσουβάλι σαν να ήταν όλα ίδια. Ακριβώς το αντίθετο- οι ευθύνες για ορισμένα από τα αιτήματά τους είναι τόσο ετερογενείς όσο και ο ίδιος ο γεωργικός τομέας. Ορισμένοι επισημαίνουν τα περιθώρια κέρδους του τομέα διανομής και άλλοι τις γεωργικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης- άλλοι πάλι άλλοι επισημαίνουν τους υπερβολικά αυστηρούς περιβαλλοντικούς κανόνες.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Τρίτον, ένας τομέας δεν αναφέρθηκε καθόλου σε αυτές τις διαμαρτυρίες, οι παγκόσμιες αγορές τροφίμων. Είναι γεγονός ότι οι αγορές αυτές κυριαρχούνται από μια πολύ μικρή ομάδα πολυεθνικών εταιρειών που κερδίζουν περισσότερα χρήματα από την κερδοσκοπία στις χρηματοπιστωτικές αγορές παρά από τα ίδια τα “εμπορεύματα”. Υπάρχει μια αγορά, αλλά δεν είναι μια ελεύθερη αγορά. Στον απόηχο της σύγκρουσης στην Ουκρανία και των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, αυτή η αγορά έχει διαταραχθεί σοβαρά, με σοβαρές συνέπειες για ένα μεγάλο μέρος των Ευρωπαίων αγροτών. Αυτό δεν αναφέρθηκε σχεδόν καθόλου.
Εν τω μεταξύ, οι κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντέδρασαν με ανησυχητικό τρόπο. Οι διαπραγματεύσεις με διάφορους τομείς συνεχίζονται, αλλά όλες οι πρώτες αντιδράσεις δείχνουν ότι το περιβάλλον είναι αυτό που θα υποφέρει. Αρκετά “άκαμπτα” μέτρα έχουν αποσυρθεί. Είναι ένα σημάδι της αυξανόμενης αντίδρασης κατά των περιβαλλοντικών πολιτικών, η οποία έχει σαφή πολιτική διάσταση. Όπως και κατά τη διάρκεια του κινήματος των “κίτρινων γιλέκων” στη Γαλλία, η ακροδεξιά παίζει σημαντικό ρόλο.
Είναι αυτονόητο ότι οι οικολογικές λύσεις έχουν οικονομικές συνέπειες. Επηρεάζουν τα συμφέροντα των πολιτών που θέλουν να κρατήσουν τα αυτοκίνητά τους ή δεν έχουν αρκετά χρήματα για να μονώσουν τα σπίτια τους, καθώς και τα συμφέροντα των αγροτών που θέλουν να χρησιμοποιούν φυτοφάρμακα για να αυξήσουν τις αποδόσεις τους.
Αυτό καθιστά σαφές ότι το περιβαλλοντικό κίνημα αντιπροσωπεύει πολύ περισσότερα από ένα υγιές περιβάλλον. Αναπόφευκτα, απαιτεί ταυτόχρονη κοινωνική αντιστάθμιση και μια διαφορετική οικονομία που θα νοιάζεται για τους ανθρώπους και τη φύση. Πρόκειται για κοινωνική αλλαγή, η οποία είναι, εξ ορισμού, ένα γιγαντιαίο έργο. Ένα πράγμα είναι βέβαιο: το περιβαλλοντικό κίνημα έχει το δίκιο με το μέρος του, τεκμηριωμένο από την επιστήμη. Η Αριστερά, η οποία προσπαθεί να επιφέρει την αλλαγή με τον δικό της τρόπο και με τα δικά της επιχειρήματα για περισσότερο από έναν αιώνα, γνωρίζει ότι το “να έχεις δίκιο” δεν αρκεί. Αν οι άνθρωποι δεν θέλουν να εγκαταλείψουν τα αυτοκίνητά τους ή αν οι αγρότες θέλουν να χρησιμοποιούν φυτοφάρμακα, δεν είναι επειδή δεν έχουν τη γνώση για τις επικίνδυνες συνέπειες, αλλά επειδή προτιμούν να αγνοούν αυτή τη γνώση, φοβούμενοι ότι θα χάσουν εισόδημα και άνεση. Εξ ου και η σημασία της στρατηγικής του κινήματος. Στη μεταφορά γνώσεων, το περιβαλλοντικό κίνημα έχει επιτύχει, αλλά δεν έχει επιτύχει ψυχολογική-συναισθηματική στροφή.
Με την αυξανόμενη κατακραυγή κατά των περιβαλλοντικών πολιτικών, η ακροδεξιά σημειώνει σταδιακά πρόοδο. Ξέρουν καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον πώς να διαδίδουν την κοινωνική δυσαρέσκεια, πώς να λένε στους αγρότες ότι πράγματι δεν πρέπει να αλλάξουν, πώς να διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδίως για το πώς όλη η περιβαλλοντική κρίση διογκώνεται και ότι, τελικά, υπάρχουν μόνο “φυσικά φαινόμενα” σε λειτουργία. Οι απεργίες των αγροτών υποστηρίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό από ακροδεξιές πολιτικές δυνάμεις. Στη Γαλλία, το κόμμα του Εθνικού Συναγερμού εξαργυρώνει την τρέχουσα αντίσταση των αγροτών. Το Κίνημα Αγροτών Πολιτών στην Ολλανδία προωθεί ανοιχτά συντηρητικές δομές και πολιτικές. Στη Φλάνδρα, ιδιαίτερα το Vlaams Blok υποστηρίζει τους αγρότες και δεν λέει τίποτα απολύτως για το περιβάλλον, κάτι που ισοδυναμεί με άρνηση του προβλήματος. Στη Γερμανία, η Εναλλακτική για τη Γερμανία ήταν πολύ παρούσα ανάμεσα στους διαμαρτυρόμενους αγρότες.
Εν ολίγοις, το πράσινο κίνημα, σε όλη την Ευρώπη, πρέπει να προβληματιστεί σχετικά με τη στρατηγική – σχετικά με τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για να πείσει τους ανθρώπους. Αυτό χρειάζεται όχι τόσο για να επιβιώσει το ίδιο το περιβαλλοντικό κίνημα, αλλά κυρίως για να αποτραπεί μια πραγματική περιβαλλοντική καταστροφή. Το περιβαλλοντικό κίνημα έχει αναπτυχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, αλλά δυστυχώς, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, των εταιρειών και των κυβερνήσεων εξακολουθεί να μην ενεργεί αναλόγως. Αν δεν προσέξουμε, η περιβαλλοντική καταστροφή θα έρθει με τα ρούχα της ακροδεξιάς.
Το ερώτημα “Τι να κάνουμε;” παραμένει, επομένως, πολύ επίκαιρο. Το μόνο επιχείρημα που ακούγεται μέχρι στιγμής είναι η “λιγότερη κατανάλωση” και άρα μια καλύτερη “ποιότητα ζωής”. Αυτό μπορεί να ακούγεται λογικό, αλλά είναι σωστό; Η ενεργειακή μετάβαση θα απαιτήσει στην πραγματικότητα περισσότερη μη ορυκτή ενέργεια και η παγκόσμια ζήτηση συνεχίζει να αυξάνεται. Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο δεν έχουν καν λάμπα στο κομοδίνο. Επομένως, για να γίνει πιστευτή η έννοια της “λιγότερης κατανάλωσης”, θα ήταν καλό να γνωρίζουμε ακριβώς πόσο. Μπορούν όλοι, σε όλο τον κόσμο, να έχουν πρόσβαση σε μια ελάχιστη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας, διατηρώντας παράλληλα την ευημερία; Αν η απάντηση είναι “όχι”, τότε, κατά πάσα πιθανότητα, θα πρέπει να γνωρίζουμε πώς να αλλάξουμε τη συμπεριφορά των ανθρώπων.
Η υπόσχεση για “μεγαλύτερη ευτυχία” και “καλύτερη ποιότητα ζωής” δεν είναι ούτε αξιόπιστη ούτε επαρκής. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να κάνουν ταξίδια στην πόλη, να οδηγούν τα αυτοκίνητά τους, να τρώνε κρέας και να συνεχίζουν να πηγαίνουν στο σούπερ μάρκετ. Και πάλι, αυτό δεν οφείλεται στην έλλειψη γνώσης, αλλά σε αυτό που ο Tadzio Müller αποκαλεί “Verdrängung”, δηλαδή στη μη επιθυμία να γνωρίζουν και στην απόρριψη των συγκεκριμένων συνεπειών της γνώσης. Πρόκειται για ψυχολογία. Μια βόλτα στο δάσος και η ακρόαση των πουλιών είναι διασκεδαστική, αλλά το ίδιο είναι και ένα ταξίδι στη Βαρκελώνη. Πρώτα απ’ όλα, αυτό σημαίνει ότι οι κοινωνικές πολιτικές που πρέπει να συνοδεύουν τη δράση για το κλίμα πρέπει να φτάσουν ταυτόχρονα και να είναι αρκετά ισχυρές. Η κλιματική δικαιοσύνη και η κοινωνική δικαιοσύνη πάνε χέρι-χέρι, αυτό επαναλαμβάνεται συνεχώς, αλλά πολύ λίγα γίνονται συγκεκριμένα. Όσον αφορά τους αγρότες, αν η μόνη τους εναλλακτική λύση είναι να σταματήσουν τη γεωργία, η πλειοψηφία τους δεν θα το δεχτεί. Είναι ο βιοπορισμός τους.
Όλα τα γεγονότα μιλούν για τους πράσινους και για την αριστερά. Η Γη θερμαίνεται ραγδαία και η κοινωνική ανισότητα αυξάνεται. Φυσικά, αυτά τα προβλήματα δεν είναι τα μόνα που μπορούν να εξηγήσουν την ανάπτυξη της ακροδεξιάς. Η μετανάστευση παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Ίσως ο σημαντικότερος λόγος είναι η γενική κοινωνική δυσαρέσκεια: η χαμένη εμπιστοσύνη στην πολιτική τάξη που είναι αρκετά ανίσχυρη απέναντι στην εταιρική παγκοσμιοποίηση και σε μια λιτότητα που η ίδια ενέκρινε διεθνώς. Στην τρέχουσα συγκυρία, κυριαρχεί κυρίως ο φόβος. Οι άνθρωποι φοβούνται την αυξανόμενη ανασφάλεια, φοβούνται τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, φοβούνται τον πόλεμο, φοβούνται τις περιβαλλοντικές καταστροφές. Με τα δύο χέρια, προσκολλώνται σε ό,τι γνωρίζουν και ό,τι τους προστάτευε στο παρελθόν. Απορρίπτουν οτιδήποτε απειλεί τις λίγες εναπομείνασες βεβαιότητές τους. Ούτε η Αριστερά ούτε οι Πράσινοι προσφέρουν νέες βεβαιότητες, πόσο μάλλον προστασία. Μόνο η ακροδεξιά έχει μια ιστορία την οποία εμπιστεύονται και θέλουν να πιστεύουν. Χωρίς τους μετανάστες, όλα θα είναι και πάλι καλά. Το περιβάλλον δεν αποτελεί καν πρόβλημα.
Δεν μπορεί να επαναλαμβάνεται αρκετά συχνά: οι Πράσινοι και η Αριστερά έχουν δίκιο, αλλά πρέπει να βρουν μια στρατηγική που θα τους επιτρέψει να αποδειχθεί ότι έχουν κι αυτοί δίκιο.
Η επιτυχία της ακροδεξιάς οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η αριστερά και οι πράσινοι δεν έχουν μια αξιόπιστη και προστατευτική αφήγηση. Η ακρόαση των αναγκών των ανθρώπων μπορεί να βοηθήσει πολύ. Μια ιστορία για την εργασία, τη δικαιοσύνη, τη φτώχεια, την ανισότητα και την ευρεία κοινωνική προστασία, παράλληλα με μια ιστορία για την καλή διαβίωση με την υλική ευημερία, τη διανομή και την αναδιανομή, θα ήταν πολύ ευπρόσδεκτη. Θα πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια να δημιουργηθεί μια πειστική αφήγηση για τους ανθρώπους που αντιστέκονται στα σκληρά γεγονότα και επιλέγουν τυφλά την καταστροφή.
