Αυτά τα πήλινα ειδώλια σε φυσικό μέγεθος, που ανακαλύφθηκαν από αγρότες που έσκαβαν, έχουν αποκαλύψει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τους στρατιώτες του Τσιν, του πρώτου αυτοκράτορα της χώρας, που ένωσε την Κίνα, για πρώτη φορά το 221 π.Χ.. Ήταν επίσης υπεύθυνος για τη σύλληψη της ιδέας του Σινικού Τείχους της Κίνας.
Η λεπτομερής εξέταση των πολεμιστών, οι οποίοι ανακαλύφθηκαν σε θαμμένους λάκκους στα βορειοανατολικά της Σιάν, κοντά στον τάφο του αυτοκράτορα, έριξε φως στο πώς ήταν η ζωή κατά τη διάρκεια της αρχαίας δυναστείας Τσιν, από τα ρούχα που φορούσαν μέχρι το από πού προέρχονταν οι στρατιώτες.
Τα παπούτσια μπορεί να μην είναι το πρώτο πράγμα που θα προσέξει κανείς σε αυτά τα γλυπτά ηλικίας 2.200 ετών, που φέρουν αληθινά όπλα και είναι τοποθετημένα σε στρατιωτικό σχηματισμό για να φυλάνε τον αυτοκράτορα στη μεταθανάτια ζωή του. Αλλά μια προκαταρκτική ανάλυση των υποδημάτων τους έδειξε ότι αυτά τα ταπεινά αξεσουάρ μπορεί να έπαιζαν «ζωτικό ρόλο» στον στρατό του Τσιν και να συνέβαλαν στην ικανότητά τους να πετυχαίνουν τη μία νίκη μετά την άλλη.
Δύο Κινέζοι ερευνητές που βρίσκονται πίσω από τη μελέτη, η οποία δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί ή δημοσιευθεί σε επιστημονικό περιοδικό, ανέλυσαν τα παπούτσια ενός γονατιστού τοξότη. Κατασκεύασαν ένα αντίγραφο των υποδημάτων χρησιμοποιώντας τις τεχνικές κατασκευής υποδημάτων και τα υλικά που είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούσα την εποχή που ζούσαν οι πολεμιστές.
Τι αποκαλύπτουν τα παπούτσια τους
Η μελέτη συνέκρινε τα παπούτσια που αναπαράχθηκαν με δύο ζευγάρια σύγχρονων παπουτσιών «χιλίων στρώσεων» και διαπίστωσε ότι τα αντίγραφα ήταν εξαιρετικά εύκαμπτα και παρείχαν στους χρήστες «μια πιο άνετη, σταθερή και αποτελεσματική» εμπειρία στη βάδιση. Οι σόλες ήταν ανθεκτικές στην ολίσθηση σε υγρές συνθήκες.
Οι «μοναδικές διαδικασίες παραγωγής και οι εξαιρετικές καλλιτεχνικές δεξιότητες των παπουτσιών κόβουν την ανάσα», λέει ο Τσα Να, συνσυγγραφέας της εργασίας και μεταπτυχιακός φοιτητής του Κολλεγίου Επιστήμης και Μηχανικής Βιομάζας του Πανεπιστημίου Σιτσουάν στο Τσενγκντού.
Αυτό που εξέπληξε περισσότερο τον Τσα ήταν η σόλα του παπουτσιού, γνωστή ως σόλα «χιλίων στρώσεων», η οποία περιλάμβανε πολλά στρώματα από ύφασμα ράμιε κολλημένα, ραμμένα και στη συνέχεια χτυπημένα μεταξύ τους.
«Όταν κράτησα στα χέρια μου τα σύγχρονα αντίγραφα αυτών που θα μπορούσαν να φορούν οι στρατιώτες του Τσιν πριν από 2.000 χρόνια, εντυπωσιάστηκα βαθιά από το πόσο εξαίσια ήταν», λέει ο Τσα. «Μπορούσα να δω καθαρά τις βελονιές που ήταν πατημένες μέσα από τις χίλιες στρώσεις σόλας και ευθυγραμμισμένες με τάξη. Οι σόλες ήταν εξαιρετικά μαλακές και άνετες και μπορούσαν να λυγίσουν πολύ εύκολα».
Η σόλα του γονατιστού πολεμιστή χωριζόταν σε τρία μέρη, με το καθένα να φέρει διαφορετικό αριθμό οπών ραφής: το τμήμα του μπροστινού ποδιού είχε τα πιο πυκνά μοτίβα, η φτέρνα τα επόμενα και το μεσαίο πόδι τα λιγότερα. Αυτό το σχέδιο αναπαράχθηκε και στα αντίγραφα των ερευνητών. Η λεπτομέρεια βασίστηκε στις ανάγκες του ανθρώπινου ποδιού και αποσκοπούσε στην παροχή «βέλτιστης άνεσης, υποστήριξης και ανθεκτικότητας».
Εκτιμάται ότι το απορροφητικό ύφασμα που χρησιμοποιήθηκε στη σόλα θα βοηθούσε επίσης τους στρατιώτες σε υγρές ή υγρές συνθήκες, δίνοντάς τους ένα αντιολισθητικό παπούτσι που θα τους επέτρεπε να κινούνται πιο σβέλτα σε δύσκολα εδάφη.
«Αν και οι σόλες των παπουτσιών είναι μικρές, παίζουν βασικό ρόλο στην κατανόηση του αρχαίου τρόπου ζωής, της χειροτεχνίας και των πολιτισμών», λέει ο Τσα.
Μαγεύουν και τα ρούχα τους
Εξίσου συναρπαστικά είναι και τα ρούχα των πολεμιστών: Είχαν το χρώμα της καραμέλας.
Όταν δημιουργήθηκαν αρχικά οι πολεμιστές από τερακότα, βάφτηκαν με μια φωτεινή σειρά από κόκκινα, μοβ και πράσινα χρώματα, τα οποία πιστεύεται ότι ταίριαζαν με τα χρώματα των ρούχων που φορούσαν οι ίδιοι οι στρατιώτες του Τσιν. Σε πολλές περιπτώσεις, το χρώμα δεν επέζησε τους αιώνες αφού οι πολεμιστές είχαν καεί από φωτιές ή είχαν βραχεί σε πλημμύρες, αλλά μερικοί από τους πολεμιστές έχουν ανακαλυφθεί με τον αρχικό τους χρωματισμό που έχει μείνει σε μεγάλο βαθμό άθικτος.
Αυτοί οι πρόσφατα ανασκαμμένοι πολεμιστές από τερακότα είχαν συχνά έντονα χρωματισμένα χαρακτηριστικά προσώπου, μαλλιών και ρούχων. Αλλά μόλις οι πολεμιστές εκτίθενται στο περιβάλλον, το χρώμα τους αφυδατώνεται και ξεφλουδίζει μέσα σε λίγα λεπτά, αφήνοντας από κάτω τον γυμνό πηλό. Μελέτη του 2019 διαπίστωσε ότι οι χρωστικές ουσίες αρχικά αναμειγνύονταν με διάφορα συνδετικά υλικά με βάση πρωτεΐνες, όπως αυγό, ζωικές κόλλες και γάλα, πριν βαφτούν πάνω στους στρατιώτες για να βοηθήσουν ότι το χρώμα θα παραμείνει. Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι διαφορετικά γλυπτά έφεραν αλλότροπα συνδετικά χρώματα, γεγονός που υποδεικνύει ότι εκείνοι που ζωγράφιζαν τα ειδώλια είχαν πιθανότατα βρει τα υλικά σε τοπικό επίπεδο ή χρησιμοποιούσαν τις δικές τους τεχνικές κατά τη διαδικασία παραγωγής.
Το βερνίκι που χρησιμοποιήθηκε στον ψημένο πηλό πριν από τη βαφή, το οποίο παρασκευάζεται από επεξεργασμένο χυμό δέντρου, είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στις αλλαγές της υγρασίας και έτσι στεγνώνει και ξεφλουδίζει εύκολα, παρασύροντας και το χρώμα. Ωστόσο, επιστήμονες και ειδικοί συντηρητές έχουν αναπτύξει τρόπους για να διατηρήσουν τα πολυχρωματικά μοτίβα.
Η μικροσκοπική και χημική εξέταση του χρώματος που βρέθηκε σε άλλους πολεμιστές έδωσε επίσης περαιτέρω πληροφορίες για το πώς θα έμοιαζαν πριν θαφτούν.
Οι ανακατασκευές που βασίζονται σε αυτή την έρευνα φαίνεται να υποδηλώνουν ότι η μόδα των Τσιν – τουλάχιστον στον στρατό – ήταν να υπάρχει σύγκρουση χρωμάτων. Όλες οι βαθμίδες των πολεμιστών φορούσαν μπλούζες και παντελόνια με εντυπωσιακούς συνδυασμούς χρωμάτων, σύμφωνα με τον Γιουάν Ζονγκί, έναν από τους πρώτους αρχαιολόγους που στάλθηκαν στον τόπο των ανασκαφών το 1974.
Ο Γιουάν, που ονομάστηκε «πατέρας των πολεμιστών τερακότα» από τα κινεζικά μέσα ενημέρωσης, περιέγραψε λεπτομερώς τα χρώματα των ενδυμασιών των πολεμιστών σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε το 2001. Είπε ότι ένας στρατηγός είχε βρεθεί να φοράει ένα κατακόκκινο μακρύ εσωτερικό παλτό, ένα σκούρο μοβ μακρύ πανωφόρι και ένα ροζ-πράσινο παντελόνι. Η στολή του συμπληρωνόταν με ένα καφέ στέμμα, μαύρα παπούτσια, καθώς και πολύχρωμη πανοπλία στερεωμένη με κατακόκκινα κορδόνια.
Ο Γιουάν επικαλέστηκε δύο επιστολές γραμμένες από δύο στρατιώτες των Τσιν, που ανασκάφηκαν σε αρχαίο τάφο στη σημερινή επαρχία Χουμπέι. Τα δύο γράμματα, χαραγμένα σε φύλλα μπαμπού, δείχνουν τους στρατιώτες, που ήταν αδέλφια, να ζητούν από την οικογένειά τους να τους στείλουν χρήματα και ρούχα.
Επίσης υπάρχουν στοιχεία ότι ο στρατός των 7.000 ανδρών μπορεί να είχε σαν μοντέλα πραγματικούς ανθρώπους.
Μεταξύ των περισσότερων από 10 αποχρώσεων που έχουν βρει οι αρχαιολόγοι στα κειμήλια, η πιο αινιγματική είναι το μοβ – μια πολύπλοκη συνθετική βαφή.
Ο ρόλος των Ταοϊστών μοναχών
Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι οι ταοϊστές μοναχοί συνάντησαν τυχαία την «κινεζική μοβ» χρωστική ουσία – καθώς και το συγγενικό «κινεζικό μπλε» που βρίσκεται επίσης στους πολεμιστές από τερακότα – ενώ έφτιαχναν τεχνητό νεφρίτη από γυαλί. Επίσης πιστεύουν ότι οι μοναχοί πειραματίζονταν με την προσθήκη διαφορετικών ορυκτών στο βάριο.
Παρόλο που δεν υπήρχαν ιστορικά αρχεία για την ύπαρξη των πολεμιστών από τερακότα – που σημαίνει ότι στέκονταν ξεχασμένοι στη νεκρόπολη του Τσιν για περισσότερες από δύο χιλιετίες – υπάρχουν και άλλες ενδείξεις ότι ο πήλινος στρατός των 7.000 ατόμων μπορεί να είχε ως πρότυπο πραγματικούς ανθρώπους.
Μια μελέτη που εξέτασε 30 από τα αυτιά των αγαλμάτων ανακάλυψε «σημαντική διαφοροποίηση» στα σχήματα σε βαθμό που «κανένα αυτί δεν είναι αυστηρά ίδιο».
Το 2022, μια ομάδα ερευνητών ανέλυσε τα χαρακτηριστικά του προσώπου 58 πολεμιστών και 29 σύγχρονων κινεζικών εθνοτικών ομάδων, από τη Μογγολία, την Jingpo και την Xibo.
Διαπίστωσαν ότι τα χαρακτηριστικά των πολεμιστών «μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό» με εκείνα των σύγχρονων Κινέζων, γεγονός που σύμφωνα με τους ερευνητές υποδηλώνει ότι τα αγάλματα βασίστηκαν σε πραγματικούς ανθρώπους.
Η μελέτη αποκάλυψε ότι τα γλυπτά έμοιαζαν περισσότερο με ανθρώπους που βρέθηκαν στη βόρεια και δυτική Κίνα. Ο Λι Σιουζέν, αρχαιολόγος στο University College του Λονδίνου που συμμετείχε και στις δύο μελέτες, λέει ότι οι άνθρωποι των Τσιν κατάγονταν από το δυτικό τμήμα της Κίνας. Μέρος του στρατού τους σχηματίστηκε από τους ανθρώπους Ρονγκ, διάφορες νομαδικές φυλές που ζούσαν στα βορειοδυτικά και είχαν κατακτηθεί από τους Τσιν.
Οι Ρονγκ πολέμησαν για τον Τσιν για να νικήσουν έξι αντίπαλα κράτη, λέει ο Λι. «Ως εκ τούτου, πολλοί πολεμιστές από τερακότα είχαν τα χαρακτηριστικά του προσώπου του λαού Ρονγκ», λέει.
Τέτοια ευρήματα ενισχύουν την ιδέα ότι το τεράστιο μαυσωλείο στο στρατό Σιάν δημιουργήθηκε για να αναπαραστήσει τις ένοπλες δυνάμεις που υπηρετούσαν τον αυτοκράτορα Τσιν κατά τη διάρκεια της ζωής του, ώστε να μπορούν να τον προστατεύουν στη μετά θάνατον ζωή. Ο τεράστιος αριθμός χάλκινων όπλων, συμπεριλαμβανομένων 40.000 κεφαλών βελών, που ανακαλύφθηκαν στους λάκκους με τους πολεμιστές, ενισχύει αυτή τη θεωρία.
Αν και μέχρι σήμερα έχουν ανασκαφεί μόνο περίπου 2.000 πολεμιστές από τερακότα, κάθε χρόνο αποκαλύπτονται περισσότεροι. Μπορεί να χρειαστεί πολύς χρόνος για να ανασκαφούν όλοι οι πολεμιστές τερακότα, σύμφωνα με τους Κινέζους αρχαιολόγους. Και καθώς εκταφιάζονται από τους τάφους τους, τα μυστικά τους θα συνεχίσουν να αποκαλύπτουν νέες γνώσεις για τη ζωή στην αρχαία Κίνα της δυναστείας Τσιν.
Αλλά είναι ήδη σαφές ότι η επιδεξιότητα και η δεξιοτεχνία που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία τους είναι εξίσου τρομερή με τη στρατιωτική δύναμη που αντιπροσωπεύουν οι ακίνητοι πολεμιστές.
«Η έρευνά μας απέδειξε για άλλη μια φορά ότι εκείνοι που έφτιαξαν τους πολεμιστές από τερακότα δεν ήταν απλώς εργάτες, αλλά καλλιτέχνες που δημιούργησαν τα έργα τους με βάση την πραγματικότητα», λέει ο Λι.
Για την κατασκευή του στρατού από τερακότα και του μαυσωλείου, οι ερευνητές πιστεύουν ότι χρειάστηκαν 700.000 εργάτες σε διάστημα 30 έως 40 ετών.
