Η κυρίαρχη διαλεκτική της παραίτησης και ο νεοέλληνας πολίτης – Galaksias.com

Στη νέα εποχή δεν υπάρχει μια ταυτότητα, υπάρχουν πολλές πληθυντικές ταυτότητες. Δεν υπάρχει μια κουλτούρα υπάρχουν πολλές πληθυντικές κουλτούρες. Υπάρχουν ταυτότητες και  κουλτούρες  ανταγωνιστικές μεταξύ τους, που δεν κατατείνουν σε μια διαλεκτική σχέση (θέση/αντίθεση=σύνθεση) αλλά σ’ ένα διαρκή ανταγωνισμό, (όσο και αν θέλουν να το κρύψουν) που καταλήγει εν τέλει  σε  μια διαλεκτική της παραίτησης. Και αυτό γιατί η εποχή μας ανάγει  στα πράγματα  αφηρημένες έννοιες με αποτέλεσμα  οι έννοιες να βιάζουν τα πράγματα ως αποτέλεσμα της μη ταύτισης έννοιας και πραγμάτων. (Επ’ αυτού ο πολύς Αντόρνο έχει δώσει ρέστα).

Έτσι ζωή γίνεται εκείνο που συμβαίνει όταν ο πολίτης  συνθηκολογεί  μέσα στα αφαιρετικά σχήματα εννοιών και πραγμάτων, ενώ ο πολιτική εξουσία μέσα σ’ αυτή τη σύγχυση αρπάζει την ευκαιρία και βάζει τους «προσκοπισμούς της στάθμης» όπως θα έλεγε ο Νίτσε.

Η ιστορία λοιπόν γίνεται μια μεγάλη αφήγηση γεμάτη όχι  από αντιθέσεις όπως ξέραμε, αλλά από στρεβλές  παρεξηγήσεις,   καθώς  όλα τα όρια της σαφήνειας και του ορισμού που είχαμε μέχρι χθες (για γεγονότα, πρόσωπα, εξελίξεις)  έχουν υποχωρήσει. Έτσι θύμα και θύτης αλλάζουν ρόλους μέσα στην ιστορία και  προσδιορίζονται ανάλογα με την πορεία μετακίνησης τους. 

Όλα εισέρχονται στη τροπή του αντίστροφου. Ο πολίτης  αποσυνδεδεμένος με το παρελθόν των μεγάλων αφηγήσεων  και συμφιλιωμένος με το παρόν των μετα-αφηγήσεων, ζει την εορταστική έξαρση των νέων προοπτικών. Πλέον δεν έχει ανάγκη από ισορροπίες όπως στο παρελθόν γιατί γίνεται μια «ανασύμφραση» τεχνητής διάθλασης ενός μέλλοντος χωρίς κατηγοριοποιήσεις. Εξάλλου τα επαρκή πρότυπα αυθεντικότητας της πράξης έχουν μπει στα χρονοντούλαπα της παλαιοντολογίας. 

Έτσι λοιπόν αν κάποιος αναζητήσει προσωπικές μορφές δράσης και  εξατομικευμένες επινοήσεις   ονείρων ζωής, του προτείνουν να «ψαχτεί» σε ψυχο-τεχνολόγους. Και οι  ψυχο-τεχνολόγοι ως άλλοι μάγοι της φυλής, θα τον εντάξουν στις νέες προτεραιότητες. Θα θεραπεύσουν ως ειδικοί το νοσταλγό του παρελθόντος ο οποίος έλκεται από έναν ενιαίο εαυτό και από αρχές  και  συμβολοποιημένες ταυτότητες. Το ιερατείο των ψυχο-τεχνολόγων  μέσα από ένα  σχήμα θεραπείας το οποίο στηρίζεται σ’ ένα πλαίσιο εξειδικευμένων παρεμβάσεων,  αναλαμβάνει να αποκαταστήσει την προσωπικότητα  εκείνη η οποία  έλκεται από σύμβολα, ταυτότητες, ονόματα του χθες.  Όπως για παράδειγμα της αρετής, της ελευθερίας, της τιμιότητας. Δηλαδή, όλα εκείνα τα αφηρημένα εννοήματα του πολίτη ο οποίος τα κουβαλά μαζί του εμμονικά κατά την εκτίμηση των ειδικών. Και  υπόσχονται (οι ψυχο-τεχνολόγοι) μέσα από μια διαδικασία κανονιστικής αποδοτικότητας και εναρμόνισης την πλήρη ίαση του πολίτη. Το θεραπευτικό τους σχήμα στηρίζεται στην εξελικτική αναγωγή της αποδόμησης, της νέας δόμησης, και της   προσαρμογής.  

Έτσι και αλλιώς ο ενιαίος εαυτός έχει ήδη  παραχωρήσει τη θέση του στο μεταβλητό εαυτό (mutable self). Εξάλλου όλα γίνονται εικόνες που αλλάζουν γρήγορα και η διάκριση ανάμεσα στο πραγματικό και στην απομίμηση έχει χάσει πλέον την ισχύ της. Ο πολίτης έμαθε να  εκκενώνεται από τους προσδιορισμούς του, μέσα σε μια  κοινωνία η οποία  όλο και περισσότερο εντάσσεται στα εναλλασσόμενα συμβάντα της αφαίρεσης.  

Τι βλέπουμε στις παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες μας;  Οι  πολίτες του κόσμου να  αποτελούν την πιο ισχυρή αφαίρεση. Και ως αφαιρέσεις να αντιδιαστέλλονται εχθρικά στην ίδια την  πραγματικότητα της ζωής. Οι  πράξεις των παγκοσμιοποιημένων πολιτών γίνονται  προσχήματα απραξίας, τα νοήματά τους γίνονται αφασικές μονοπαραγωγικές διεργασίες, ενώ οι επιθυμίες τους  εγκλωβίζονται  σε ετεροκινούμενες ανάγκες.

Ποια λοιπόν μπορεί να είναι η θέση του νεοέλληνα μπροστά στον  παγκοσμιοποιημένο υπερθερματισμός της αφαίρεσης;  Το συγκεκριμένο ερώτημα παραμένει  δίχως απάντηση και αυτό γιατί ο νεοέλληνας   εδώ και 85 και πλέον χρόνια αποτελεί ειρωνική αφαίρεση. Καμία λοιπόν τεχνολογική μονοκρατορία του σήμερα  δεν θα τον αφανίσει  με τα δουλωτικά της σχήματα και αυτό γιατί  με την εδαφιαία του συνείδηση έχει συνθηκολογήσει χρόνια με την εθελοδουλία. Και κανένα δικαιωματοχρηστικό πολυπώλιο (γάμοι, τεκνοθεσίες, κλπ) δεν τον αιφνιδιάζει με τις ισοπεδωτικές ισότητες γιατί ποτέ ο νεοέλληνας δεν απαίτησε τα δικαιώματα του διακρίνεσθαι “distingué”  (όπως τα προσδιόρισε  ο Πιερ Μπουρντιέ δικαιώματα της «διακριτής παρουσίας», της «προσωπικής καλλιέργειας»), ενδεχομένως γιατί εκείνα αναφέρονται στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Και ο νεοέλληνας  έχει στοιχηθεί για χρόνια στα επιστρώματα μιας αφαιρετικής δικαιωματοχρηστικής ισότητας η οποία λειτουργεί με παρακάμψεις, αναβολές και ματαιώσεις. Η ισότητα σε μια αφαιρετική κοινωνία αποτελεί τον πολεοδόμο της επίφασης. Τι μέλλον μπορεί να έχει ο νεοέλληνας πέρα από εκείνο που έχει χαράξει για χρόνια. Ο Κώστας Βάρναλης στο έργο του «Το ημερολόγιο της Πηνελόπης» (1946) γράφει: «Ο σκλάβος λαός, τόσο περισσότερο δεν καταλαβαίνει  κ᾽ εφχαριστέται, όσο τον κάνεις περισσότερο γουρούνι.»

*Ο κ. Απόστολος Αποστόλου είναι αθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας.